Van Briqueterie tot Queue de Charrue

Een wandeling startend vanuit een steenbakkerij. Ik kan me voorstellen dat jullie meteen de wenkbrauwen fronsen. Wat is er nu te zien in de omgeving van een bedrijf die gevelstenen, gewelven en andere bouwelementen gaat produceren? Wees gerust, aanvankelijk stelde ik me eveneens de vraag. Toch laat ik me verleiden door de lokroep “ Ploegsteert “, een klein Waals dorp geklemd tussen Vlaanderen en Frankrijk. Wie de regio een beetje kent, weet dat Ploegsteert  veel meer is dan rode aarde om “brieken” te maken.  Wielergeschiedenis, oorlogsverleden en natuur gaan er hand in hand.

Ken je de Radio 1 hit van het Zesde Metaal? Wel ’t gaat over ‘ Ploegsteert’ ! Het liedje van de West flut (nvdr. West-Vlaming) Wannes Capelle die o zo mooi en ontroerend het leven van zijn gevallen held ‘ Frank Vandenbroucke ‘ beschrijft.  Het liedje geschreven in opdracht van het wielermuseum in Roeselare, zou nooit op vinyl worden gezet. Ware het niet dat schrijfster Kristien Hemmerechts de Wannes wist te overtuigen.

’t Was voe de koers da j’ gie dien dag – in Ploegsteert wierd geboren lange voor da j’ haar kreeg ip uw benen a j’ ’t al afgeschoren – nijdig over ’t stuur van uwen driewieler gebogen – ge waart nog kind ge ving nog nie veel wind

En kijk de luisteraars van Radio 1 verkozen het lied als beste hit van 2016. Een lied over VDB, de renner die zeven jaar na zijn dood nog altijd niet vergeten is, werd hier geboren en begraven.

Ploegsteert dat is in tweede instantie oorlog. In het landschap ga je er op zoek naar de helden uit de Eerste Wereldoorlog. Eén ervan was Winston Churchill toen hij hier precies honderd jaar geleden het bevel kreeg over het 6^de Bataljon van de Royal Scots Fusiliers. Hij opereerde vanuit Soyer Farm, het hoofdkwartier van de Britten te Ploegsteert. Lang aan het front zou hij niet blijven, amper drie maand. De andere was niemand minder dan ene Adolf Hitler. Aan het front raakte hij zowaar twee maal gewond. Bij Mesen aan zijn voorhoofd, met als gevolg dat de befaamde Hitlerkuif het litteken voortaan diende te verbergen. Het is met Hitler nooit meer goed gekomen …

De echte helden zijn de namen die prijken op het Ploegsteert Memorial to the Missing en de talrijke andere Britse begraafplaatsen. Ze staan symbool voor vier jaar oorlogsstrijd in het uiterste hoekje van de Ieperboog.  De Britten konden zelf de naam niet uitspreken, het werd dan maar Plug Street. Net buiten de dorpskom, pal aan het gelijknamige bos alwaar de Britten zich vier jaar lang hadden ingegraven in de loopgraven, bevindt zich Plugstreet 14-18. Een glazen piramide ingewerkt in een heuvel onder de grond verwijst naar de mijnenoorlog. Gedurende maanden hadden de geallieerde genietroepen schachten gegraven onder de Duitse stellingen. Op 7 juni 1917 lieten ze gelijktijdig bommen ontploffen, langsheen de Ieperboog. Het creëerde een knal die tot in Londen te horen was.

En zeggen dat hier met een beetje goede wil op kerstavond 1914 – amper vijf maand na het uitbreken van die verschrikkelijke oorlog – de wapenstilstand kon worden beklonken. Die dag gebeurde iets bijzonders te midden de helse oorlogsvelden. De gezworen vijanden lieten hun wapens vallen, klommen uit de loopgraven om elkaar de hand te schudden, kerstliederen te zingen en cadeaus uit te wisselen. Er werd zelf een heuse voetbalwedstrijd gespeeld. Het mocht echter niet zijn … de eerste wereldoorlog woedde in alle hevigheid verder. Bizar hoe het kan lopen.  Koers en oorlog herenigen zich straks langs de plugstreets in de klassieker Gent-Wevelgem.

Een derde reden waarom ik hier graag vertoef is de befaamde steenbakkerij.  Zonder Remi de Bruyn was mijn wandeluitstapje naar de ‘briquetterie’ er nooit geweest. Precies 90 jaar geleden kocht hij een boerderij annex steenbakkerij. De ‘briekskes’ van de Briquetterie du Progrés werden toen over het ganse land getransporteerd met de trein. De oude overwoekerde spoorwegberm  is nog her en der met het blote oog te ontwaren in het landschap. Maar uiteraard kom ik er niet voor die hoop stenen.  De echte aanleiding vormt het Natuur- en Vogelreservaat van Ploegsteert. In 1976 besliste de steenbakkerij om de oude kleiputten te beheren als natuurdomein en gedeeltelijk toegankelijk te maken.  Gevolg een merkwaardig stukje natuur met brede wandelpaden en  talrijke vogelkijkhutten uitkijkend op de moerasgebieden en waterplassen waar ontelbare soorten vogels op af komen. De fuut , de rare kornuit die zijn jongen op de rug meedraagt , is het uitgangsbord.

De “ schreve “ met Frankrijk is een laatste drijfveer om hier te wandelen. Hier kan je urenlang stappen langs het rustige grensgebied waarbij de oude Leie sierlijk meandert. Op Frans grondgebied stap je langs ‘le chemin du hallage’ in ‘le pays de la Lys’ of langs de GR121B, het rood-witte traject lopend van Armentières tot de Rijselse voorsteden. Dorpen als Frelinghien, Niepkerke , Steenwerk,  Hazebrouck en Bailleul hebben wel iets Vlaams in de naam. Kort na de oorlog vormde ‘ smokkelen ‘ hier een gevaarlijk spel tussen blauwers en kommiezen. Menig Belg ging destijds werken over de ‘ schreve ‘. De smokkelaar nam “toebak en beuter “ mee naar zijn werk en kwam terug met wijn en korten drank. Het kan verkeren, thans komen de Fransen hun tabak en boter in Le Bizet kopen.

Je bezoek aan Ploegsteert sluit je steevast af met een “ Queue de Charrue “. De naam is een letterlijke Franse vertaling van het woord ploeg (charrue) en steert (queue). Wie me kent zal al vermoeden dat het hier gaat om een streekbier gebotteld door Brouwerij Vanuxeem. Gestart in 1986 – niet toevallig het jaar van het bier –  maken vier varianten thans deel uit van het bierassortiment.  Een blonde, een bruine, een amberkleurig en blonde tripel van hoge gisting maken het plaatje van je uitstap compleet. Uiteraard te nuttigen met mate of moaten.

© Tekst & foto’s Stefaan Bailleur