De Dode IJzerwandelroute: blauwers en commiezen

Als je ooit van jou leven in de Westhoek komt, moet je zeker eens halt houden in Roesbrugge.  Het is hier dat de IJzer – eenmaal de “schreve” voorbij – zich voor het eerst op Belgische bodem kronkelt. Niet alleen ligt de dorpskern langs de IJzer.  Een oude tak van diezelfde IJzer, de Dode IJzer, vormt er de grens.  De Dode IJzerwandelroute nodigt uit voor een deugddoende wandeling in het weidse verstilde landschap van de Westhoek.  Zet je schrap voor een groenrijke wandeling langs de kronkelende kerk- en landwegels, de IJzer en de natuurlijke landgrens. Onderweg  geniet  je volop mee van de waterpracht van de Zwijn- , de Heidebeek en de Dode IJzer. Al decennia lang zijn smokkel en fraude er schering en inslag.

Charmant dorp

Meteen valt op waarom de stille dorpskern van Roesbrugge bestempeld is met het label ‘ charmant dorp van de Westhoek ‘.  In vervlogen tijden was Roesbrugge een welvarende stad. Een dorp met een rijk handelsverleden, waardoor het patrimonium goed bewaard bleef.  De driebeukige Sint-Martinuskerk, reeds van heel ver te ontwaren,  is er één van en uitzonderlijk in de streek. Daarnaast bepalen het oude gemeentehuis en de vele burgerhuizen het dorpskarakter. 

In de zestiende eeuw was Roesbrugge het centrum van de protestantse Reformatie, zij die het juk van de Rooms-Katholieke kerk wilden afschudden. Ook tijdens de Eerste Wereldoorlog speelde Roesbrugge een bijzondere rol.  Het dorp vormde een van de eerste plaatsen achter de frontlijn. Zo hadden de Belgische, Franse en Britse legers er hun hoofdkwartier.  Heel wat Belgische vluchtelingen kwamen zodoende in het dorp terecht.  Dit zorgde voor een spectaculaire toename van de bevolking en het inrichten van een ‘verlossingsgesticht’ op het einde van 1915.  Met als gevolg dat de materniteit het leven schonk aan 544 kinderen in de periode 1916-1919.  

Isera of het heldere water

Roesbrugge is eveneens het dorp waar de zogenaamde ‘ Dode IJzer ‘ stroomt. Nu is de oude meander van de IJzer een plek alwaar vissers hun hengel uitsmijten en menig watervogel zich thuis voelt. Je hebt er ook de ‘echte IJzer’. De rivier dat haar bron treft in het Noord-Franse Lederzeele en uitmondt in de Noordzee te Nieuwpoort. Ter hoogte van de Rohardusbrug vat de Dode IJzerwandelroute aan.  De allereerste brug werd door ene Rohardus in de 12de eeuw over de Isera of het heldere water geworpen.  Vandaar Rohardusbrug en heel veel later Roesbrugge.

Verhalen over blauwers en commiezen

Net over de IJzerbrug, nodigt een informatieluifel uit om je kennis van de IJzervallei bij te schaven. Bij mooi weer kan je er ook lekker picknicken.  Een draaipoort loodst ons vervolgens over vette weiden, waar in de zomer koeien grazen. Het prachtig zicht dat zich wentelt over de bedding en de oevers van de IJzervallei compenseert het ongemak. Achter ons kijken we neer op de grandeur van Roesbrugge. Een beeld dat  trouwens de ganse wandeling bijblijft. Natuurliefhebbers en vogelaars komen hier volledig aan hun trekken. Reiger, waterhoen, fuut, witte ibis, aalscholver vinden er een halte- of broedplaats.

Een kleine buiging van het traject brengt ons hierna in het landbouwgebied van Sint-Omaars. Het landschap wordt er bepaald door pittoreske hoeven, die al decennia lang van generatie naar generatie worden verdergezet.  Een gebied waar de verhalen over blauwers en commiezen herleven.  We wandelen immers op korte afstand van het Franse grensdorp Oost-Cappel.  De staatsgrens verdeelt het dorp letterlijk in twee. Een typisch geval voor de streek: rijk aan smokkelverhalen, hanenkampen, grensoverschrijdende feesten en heel veel coleur locale.

Een uitverkoren plek voor natuurbeleving

Reeds geruime tijd lopen we in het zog van de Zwijnbeek of Zwyne Becque.  De beek markeert de landsgrens met Frankrijk. Het is een uitverkoren plek voor natuurbeleving. Een opmerkzaam vogelaar zal hier zeker de zwarte ruiter en de opvallende geelgorzen waarnemen.  Je stapt er zowaar voorbij sleepruim en meidoorn, waarbij steevast rijke zandleemakkers volgestouwd met tarwe, aardappelen, suikerbiet en maïs de horizon vullen.  Een sierlijke voetgangersbrug laat ons wat later andermaal de IJzer dwarsen. Ons blik glijd zich over de kronkelende meander gekleurd met fleurige koolzaadbloemen en waterlelies op het wateroppervlak.  In de verte piept de spitse kerktoren van Haringe, ons stapdoel.

Lokeenden en jagers

Helaas heeft het prachtig natuurgebied van de IJzerbroeken  ook een keerzijde. Aan Franse zijde worden de broeken doorspekt met jagersputten waarop lokeenden dobberen. Ja, de Franse jagers houden hier nogal oneerbiedig huis in het waterwild. Maar laten we de wereld van lokeenden, jagers en aardse zorgen vergeten. Stroomopwaarts volgen we verder de kronkelende IJzer langs ruisende waaipopulieren en een prachtige groene vallei.  Een bank nodigt uit voor een kleine rustpauze.  We laten onze fantasie de vrije loop in de herinnering dat hier ooit op de smalle IJzer Noormannen voerden.  

Het smokkelaarsbrugje

Iets verder vormt de monding van de Heidebeek of Ey Becque de natuurlijke schreve – zo noemt men alhier de grens – tussen Frankrijk en België. Een lapje niemandsland waar ruim twee eeuwen lang tabak, alcohol , boter en zelfs levende runderen over de grens werden ‘geblauwd‘. Het waren heroïsche tijden voor de blauwers en de commiezen.  Niet zonder gevaar, want vaak eindigde het in de gevangenis. Het beruchte, thans wankele ijzeren smokkelaarsbrugje over de Ey Becque ligt er trouwens nog. Het wijst de richting aan van Frans-Vlaanderen en het Vlaams aandoende dorp Bambecque. Overdag kon je die zelfde blauwers en commiezen aantreffen in Café d’Heybecke.  Het authentiek gezellig volkscafé is niet meer. Hun heldhaftige daden leven vandaag verder in de volksverhalen van Karel ( Velde) de Blauwer.

Karel de Blauwer

In het dorpscentrum van Haringe, nog zo’n charmant Westhoek-dorp , staat het bronzen beeld van Karel de Blauwer.  Karel Velde , een fictief personage komt voor in de werken van Haringenaar Jules Leroy en Djoos Utendaele.  Het beeld staat symbool voor alle smokkelaars die in de streek hun leven riskeerden tijdens het blauwen.  De Dode IJzerwandelroute brengt ons wat later voorbij de Sint-Martinuskerk.  Omgeven door ingetoomde lindebomen en een kerkhof onder rode beuken is deze laatgotische hallenkerk een pareltje.  Met wat geluk hoor je er op zondagmorgen de tonen weergalmen van het befaamde Van Peteghem orgel.  Het orgel is uniek in zijn soort, een pronkstuk voorzien van prachtig houtsnijwerk.  

Djoos Utendaele

Vlakbij de kerk staat het grafzerk van pastoor Joris Declercq. Hij ging ook als dichter-schrijver Djoos Utendaele door het leven.   Op zijn grafsteen staat een versje gebeiteld:  ‘ e vrind is lik e stekkerdroad – je kut dra n vaste roaken – en oge were weg wijlt goan – ’t doe zere je los te moaken  ‘.   Een waarheid als een koe.  Tussen de pastorie en de kerk wuift een kerkwegel onder de linden ons de dorpskern van Haringe uit.  We slingeren mee door de bekoorlijke vallei van de geruisloze Kerkbeek.  Roesbrugge wenkt.

Praktisch

• Afstand:  7,1 km
• Gratis parking: nabij het Roesbruggeplein of drukkerij Schoonaert in de Bergenstraat
• Start: De Dode IJzerwandelroute start aan Infopunt Roesbrugge, Haringestraat 70, 8972 Roesbrugge. Volg gewoon de zeshoekige wandelbordjes.
• Niet geschikt voor rolstoelen. Laarzen of stevige wandelschoenen zijn in de winter geen overbodige luxe.
• Horecatip:
  • Praatcafé Le Cadran – Moenaardestraat 118 – 8792 Haringe 
  • Artisanale Brouwerij Werbrouck  / Den Gouden Arend  – Roesbruggeplein 1 – 8972 Roesbrugge
• Logeertip:
  • Het Stadhuis aan de Schreve – Prof. Rubbrechtstraat 17 – 8972 Roesbrugge-Haringe – T 0475 95 03 13 – www.stadhuisaandeschreve.be info@stadhuisaandeschreve.be   
  • Oversteekhof • Lindestraat 20 • 8972 Roesbrugge-Haringe • 0478 24 42 98 • www.oversteekhof.be • info@oversteekhof.be     

Meer info omtrent de Dode IJerwandelroute kan je bekomen nabij Westtoer, T 050 30 55 00 – info@westtoer.be – www.toerismewesthoek.be    De wandelkaart kan je hier downloaden.

De Dode IJzerwandelroute sluit samen met Beverdijkwandelroute, de Brandhoekwandelroute en de Brouckmolenwandelroute nauw aan bij het wandelnetwerk IJzervallei. Gezellig kuieren langs de oevers van de IJzer en ondertussen genieten van het omringende landschap. In de uitgestrekte polders prijken talrijke kerktorens van prachtige Westhoek- en Frans-Vlaamse dorpen. De verstevigde wandelnetwerkkaart kan je aankopen voor € 10 bij de plaatselijke toeristische diensten of via de webshop van Westtoer

De dienst voor Toerisme van Poperinge vind je op de Grote Markt 1 te bereiken via tel. 057/34.66.76 of via www.toerismepoperinge.be

Tekst & foto’s Stefaan Bailleur